Uitspraak Rechtbank Den Haag in strafzaak MH17 op 17 november 2022

Na jaren van internationaal onderzoek, maakte het Openbaar Ministerie (OM) medio 2019 bekend vier mannen te vervolgen voor de MH17 ramp. Zij hebben volgens het OM een rol gespeeld bij het binnenhalen en/of afvoeren van de Buk-raketinstallatie waarmee het toestel uit de lucht zou zijn geschoten. Maandag 9 maart 2020 startte het omvangrijke strafproces in het Justitieel Complex Schiphol. Het heeft ruim 2,5 jaar en 68 zittingsdagen gekost om alle argumenten, onderzoek wensen en bewijzen te dekken.

Maya Spetter is lid van het Rechtsbijstandsteam MH17 (RBT). Het team bestaat verder uit Antoinette Collignon, Ruth Jager, Maarten Pijnenburg, Peter Langstraat, Sander de Lang, Arlette Schijns en Evert Wytema. Het RBT staat veel nabestaanden bij in zowel de strafzaak als in de klachtprocedure bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens.

Het RBT heeft op 13 april 2021 namens 304 nabestaanden een vordering tot schadevergoeding ingediend bij de rechtbank. Bij het vaststellen van deze vorderingen is het Oekraïens civiel recht van toepassing. Kinderen, vaders en moeders, partners en familieleden die met de overledene in gezinsverband samenwoonden hebben het recht op schadevergoeding. Het komt neer op een bedrag tussen de € 40.000 en € 50.000,00 per nabestaande per slachtoffer, waarbij de precieze hoogte afhankelijk is van het soort relatie/band tussen nabestaande en slachtoffer.

Ook heeft het RBT de nabestaanden ondersteuning geboden in de voor hen emotionele periode van uitoefening van hun spreekrecht. Van 6 tot en met 24 september 2021 hebben ruim 90 nabestaanden gebruik gemaakt van hun spreekrecht. Met de persoonlijke verklaringen hebben de nabestaanden hun verdriet kenbaar kunnen maken en kunnen vertellen over de impact van de vliegramp op hun leven.

In de week van 20 december 2021 heeft het OM het requisitoir uitgesproken. De vier verdachten worden beschuldigd van het doen verongelukken van vlucht MH17 met de dood van de inzittenden tot gevolg en moord op alle inzittenden. Ook ging het OM in op de ingediende vorderingen tot schadevergoeding en nam deze vrijwel geheel over. Aan het slot van het requisitoir heeft het OM gevorderd een levenslange gevangenisstraf op te leggen aan alle vier de verdachten.

Uitspraak Rechtbank 17 november 2022: driemaal levenslang

Op 17 november 2022, precies 8 jaar en vier maanden na de ramp en meer dan 2,5 jaar na de aanvang van het strafproces, deed de rechtbank uitspraak. De rechtbank heeft ten overstaan van een zeer groot aantal nabestaanden en andere aanwezigen haar uitspraak gedaan.

De rechtbank heeft drie van de vier verdachten veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf en gevangenneming. De vierde verdachte Pulatov is door de rechtbank vrijgesproken.

Belangrijk is dat de rechtbank heeft uitgesproken dat Rusland op het moment van het neerhalen van vlucht MH17 de controle had over de Volksrepubliek Donetsk. De verdachten hebben nauw samengewerkt om de punten raketinstallatie vanuit Rusland naar het rebellengebied aan te voeren en weer af te voeren. Zij worden verantwoordelijk gehouden voor het neerschieten van vlucht MH17 vanwege hun sturende militaire rol en samenwerking met als doel een vliegtuig neer te schieten. Omdat de verdachten en Rusland ontkennen dat de rebellen deel uitmaakten van de Russische Federatie kunnen zij geen beroep doen op immuniteit op basis van het oorlogsrecht.

Toewijzing vordering tot schadevergoeding

Daarnaast heeft de rechtbank bepaald dat de 304 vorderingen tot schadevergoeding die het RBT namens de nabestaanden heeft ingediend worden toegewezen. Het gaat om een totaalbedrag van meer dan 16 miljoen euro te vermeerderen met wettelijke rente. Ook heeft de rechtbank de schadevergoedingsmaatregel opgelegd.

Schadevergoedingsmaatregel

Er is nog hoger beroep mogelijk tegen de uitspraak. Daarnaast loopt er nog een opsporingsonderzoek naar andere betrokkenen bij de ramp. Pas wanneer het vonnis tegen een van de drie veroordeelden onherroepelijk is geworden en acht maanden verstreken zijn kan de schadevergoeding aan de nabestaanden worden betaald.

Procedure Europees Hof voor de Rechten van de mens

Tegelijkertijd loopt er een procedure bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) over de vraag of Rusland verantwoordelijk kan worden gehouden voor het neerhalen van het vliegtuig en voor het uitblijven van onderzoek, en of Oekraïne verantwoordelijk kan worden gehouden voor het niet sluiten van zijn luchtruim tijdens de oorlog in het oosten.

Voor de procedure in de klachtzaak tegen de Russische Federatie bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens dat het Rechtsbijstandsteam MH17 heeft aangespannen voor 500 nabestaanden en in welke procedure Nederland en Australië zich gevoegd hebben, is deze uitspraak in de strafzaak heel erg belangrijk. De rechtbank heeft in haar vonnis in de strafzaak immers uitgesproken dat de Russische Federatie de controle uitoefende over het gebied waar vlucht MH17 werd neergehaald.

Op 26 januari 2022 vond de eerste zitting in de klachtprocedure bij het EHRM plaats in Straatsburg. Het wachten is nu op de uitspraak van het EHRM over de rol van Rusland in Oost-Oekraïne.

Rusland is vanwege de Russische invasie in Oekraïne niet langer lid van de Raad van Europa en daarmee ook geen partij meer bij het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Het EHRM blijft bevoegd om te oordelen over handelingen van staten in de periode dat zij nog bij het verdrag hoorden. Dus ook de lopende klachtzaak tegen Rusland wordt behandeld.

Procedure ICAO

Op 14 maart 2022 is Nederland samen met Australië een procedure gestart tegen Rusland bij de ICAO-raad voor zijn rol bij het neerhalen van vlucht MH17. Nederland en Australië hebben aan de Raad gevraagd vast te stellen dat Rusland zijn verplichtingen onder het verdrag van Chicago heeft geschonden door het gebruik van een wapen tegen een burgerluchtvaartuig tijdens de vlucht waarbij 298 slachtoffers om het leven zijn gekomen. Zij hebben verzocht daaraan rechtsgevolgen te verbinden waaronder een vergoeding van de geleden schade.

De procedure bij de ICAO-raad is vertrouwelijk en er zijn geen openbare hoorzittingen. Rusland heeft een reactie ingediend naar aanleiding van de ingediende klacht. Nederland en Australië zijn daar op dit moment een reactie op aan het voorbereiden. De verwachting is dat deze procedure meerdere jaren in beslag zal nemen.

Een eerste stap naar rechtvaardigheid

Het Rechtbijstandsteam is blij en tevreden dat er nu een heldere uitspraak ligt in de strafzaak, waarbij al het bewijs gewogen is en het na zovele jaren tot een veroordeling is gekomen van Girkin, Dubinskiy en Kharchenko. Het RBT blijft zoeken naar waarheidsvinding, gerechtigheid en rekenschap voor de 298 slachtoffers en de nabestaanden.